La Vénus à la Fourrure (Η Αφροδίτη με τη Γούνα, 2013)

Ο Roman Polanski είναι γνωστός για την προτίμησή του στα προκλητικά και ακραία θέματα. Παρά το γεγονός ότι στις πρόσφατες ταινίες του απέφυγε αυτόν τον εμβληματικό τρόπο έκφρασης, το τελευταίο έργο του θυμίζει πραγματικά ποια είναι η ουσία στον φιλμικό κόσμο του Polanski. Ο Γαλλο-Πολωνός σκηνοθέτης διασκευάζει για τον κινηματογράφο το θεατρικό έργο του Αμερικανού συγγραφέα David Ives La Vénus à la Fourrure (Η Αφροδίτη με τη Γούνα, 2013), το οποίο είναι εμπνευσμένο από την ομότιτλη νουβέλα του 1870 γραμμένη από τον Leopold von Sacher-Masoch. Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο 66ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών και στα 39α βραβεία César κέρδισε τέσσερα μεγάλα βραβεία, Καλύτερης Σκηνοθεσίας, Καλύτερου Γυναικείου Ρόλου, Καλύτερου Ανδρικού Ρόλου και Καλύτερου Διασκευασμένου Σεναρίου.

Ο Thomas Novacheck (Mathieu Amalric) είναι ένας αλαζόνας και φιλόδοξος θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης. Το τελευταίο του έργο είναι εμπνευσμένο από τη νουβέλα του Sacher-Masoch Η Αφροδίτη με τη Γούνα και τώρα προσπαθεί να βρει μία ηθοποιό για τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Wanda von Dunayev. Μετά από μία μη παραγωγική και εξαντλητική μέρα στο θέατρο, ο Thomas είναι έτοιμος να φύγει όταν μια ηθοποιός που συμπτωματικά ονομάζεται Vanda, εμφανίζεται. Η Vanda Jourdain (Emmanuelle Seigner) δείχνει εντυπωσιακά απροετοίμαστη για το ρόλο και αρκετά αδαής σχετικά με την όλη ιδέα. Παρά την αρχική του απροθυμία, ο Thomas συμφωνεί να κάνει πρόβες μαζί της και ο ίδιος να υποδυθεί τον ρόλο του Severin von Kusiemski. Κατά τη διάρκεια της πρόβας τους, η Vanda θα ξεδιπλώσει τα κρυμμένα της ταλέντα, καθώς γνωρίζει ήδη όλες τις ατάκες απ’ έξω και η ίδια εξελίσσεται σιγά-σιγά σε μια αληθινή εκδοχή της Wanda. Ο Thomas θα αρχίσει να νιώθει εντυπωσιασμένος και ταυτόχρονα εκφοβισμένος από εκείνη και σύντομα το παιχνίδι μεταξύ τους θα γίνει εξαιρετικά ρεαλιστικό, ειδικά όταν η Vanda αρχίζει να έχει το πάνω χέρι.

Η κινηματογραφική Αφροδίτη με τη Γούνα παραμένει αρκετά πιστή τόσο στο πρωτότυπο θεατρικό έργο όσο βέβαια και στο βιβλίο του Sacher-Masoch. Είναι ήδη γνωστό πως το βιβλίο ήταν ανέκαθεν η βασική πηγή γύρω από θέματα σεξουαλικής υποβολής και γυναικείας κυριαρχίας ενώ επίσης αναγνωρίζεται ως η πρωταρχική έμπνευση πίσω από τον μαζοχισμό αφού ο συγγραφέας ανέπτυξε τις ιδέες του στον απόλυτο βαθμό. Η ταινία επίσης ασχολείται με τις ίδιες ιδέες, αλλά αυτή τη φορά μέσα από μια πνευματώδη διαλεκτική σχετικά με τη γενική έννοια της εξουσίας και της υποταγής. Έτσι, η ταινία δεν περιορίζεται αποκλειστικά σε μία σεξουαλικά επικεντρωμένη μεταβίβαση εξουσίας, αλλά προχωρά περαιτέρω ακόμα και σε πολιτικό ή γενικότερα κοινωνικό επίπεδο. Μέσα από την τεταμένη και εύθραυστη ισορροπία που έχει χτιστεί ανάμεσα στους δύο πρωταγωνιστικούς – και μοναδικούς – ρόλους, Η Αφροδίτη με τη Γούνα φέρνει αυτά τα ευαίσθητα και ανατρεπτικά θέματα στη σκηνή ενός παριζιάνικου θεάτρου και σοκαριστικά κοντά στον θεατή.

Η όλη διαδικασία παρουσιάζεται ως μία εκπαίδευση μεταξύ του Thomas και της Vanda που εμπεριέχει κάποια αναπόφευκτα υπαινισσόμενα στοιχεία του Φαινόμενου του Πυγμαλίωνα εκκεντρικά αναμεμειγμένα με ένα διεστραμμένο και οπτικά ενδιαφέρον σεξουαλικό παιχνίδι ρόλων. Ο αρχικά ισχυρός σκηνοθέτης θα παραχωρήσει ευχαρίστως την θέση που κατείχε ως καθηγητής καθώς πλέον δεν έχει τίποτα να διδάξει αφού έχει κατακτηθεί από μία φαινομενικά άξεστη και φλύαρη ηθοποιό που μέσω της δυναμικής της παρουσίας θα κυριαρχήσει απόλυτα απολαυστικά πάνω του. Και οι δύο βεβαίως ξέρουν τι είναι συνειδητά “επιβαλλόμενο” ως ορθώς αποδεκτό, αλλά θα προτιμήσουν να πράξουν κάποια προφανή λάθη προκειμένου να ικανοποιήσουν τις εσωτερικές σιωπηλές τους ανάγκες για πόνο και έλεγχο.

Για τους γνώστες και θαυμαστές του Polanski, ένα αντισυμβατικό φιλμ με κάποια εμφανή σαδομαζοχιστικά χαρακτηριστικά είναι κάτι που πρέπει να αναμένεται ακόμη και σε αυτή τη στιγμή της καριέρας του. Ευτυχώς ο auteur παραμένει πιστός στο περιβόητο καλλιτεχνικό παρελθόν του και παραδίδει την καλύτερη ταινία του μετά τον Πιανίστα (2002). Επίσης η επιλογή του να ακολουθήσει πιστά την διασκευή του έργου του Ives – η οποία γράφτηκε από τον ίδιο και τον θεατρικό συγγραφέα – είναι μία ακόμα πρόκληση. Αν το διπολικό έργο μέσα στο έργο του Ives μπορεί να φαίνεται ήδη διεστραμμένα διφορούμενο και τολμηρό για τους ήρωες, τότε η κινηματογραφική εκδοχή του Polanski επιτείνει την κλειστοφοβία και την μεταξύ τους στενή σχέση. Όλη η δράση λαμβάνει χώρα σε αυτή την θεατρική σκηνή, δεν θα υπάρξει σχεδόν κανένα πλάνο μακριά από αυτό τον κλειστό και απομονωμένο χώρο. Οι δύο πρωταγωνιστές και ο θεατής θα πρέπει να παραμείνουν μαζί σε όλη αυτή την επώδυνη αργή αγωνιώδη διαδικασία.

Η σκηνοθεσία μπορεί να φαίνεται αρκετά μινιμαλιστική δεδομένου πως υπάρχουν τόσοι πολλοί περιορισμοί για να αναπτυχθεί διαφορετικά, αλλά την ίδια στιγμή ο Polanski είναι ικανός να προσφέρει συνεχώς οπτικές εκπλήξεις σχεδόν ονειρικών ψευδαισθήσεων στην αφήγησή του. Με αυτόν τον τρόπο, ο σκηνοθέτης μεταφέρει με επιτυχία την θεατρική ατμόσφαιρα στον κινηματογράφο, ακολουθώντας πιστά τους κανόνες και των δύο τεχνών. Αυτή η τεχνική έχει ήδη παρουσιαστεί και στο παρελθόν σε ταινίες όπως το Efter Repetitionen (Μετά την Πρόβα, 1984) του Ingmar Bergman και το Vanya on 42nd Street (Ο Βάνια στο Μπρόντγουεϊ, 1994) του Louis Malle.

Εκτός από την συσχέτισή τους σε τεχνικό επίπεδο, οι προαναφερθείσες ταινίες είχαν επίσης μία έντονη προσωπική επιρροή από τους δημιουργούς τους και Η Αφροδίτη με τη Γούνα δεν αποτελεί εξαίρεση. Εκτός από τις πολιτικοκοινωνικές προεκτάσεις, ο Polanski προσθέτει επίσης ένα ακόμα στοιχείο στην σαδομαζοχιστική του ιστορία, μία μικρή αναφορά σε παιδική κακοποίηση. Αυτή η απροκάλυπτα αυτοαναφορική προσθήκη είναι εμφανές πως απευθύνεται στους κατήγορους του για το ήδη γνωστό σεξουαλικό σκάνδαλο αλλά και σε οποιονδήποτε άλλο που μπορεί να φοβηθεί και να αισθανθεί ίσως άβολα από την επικίνδυνα παιχνιδιάρικη πρόκλησή του. Έτσι ο Polanski δημιουργεί μία απρόσμενα περίπλοκη σύνδεση μεταξύ των φαντασιώσεων του, τον ανεπιβεβαίωτο περίφημο μύθο του, ορισμένα τμήματα σαδομαζοχισμού και την σκοτεινή πραγματικότητα.

Αυτό το αδόκιμο μείγμα που έχει δημιουργήσει θα ενδυναμωθεί επιπλέον μέσω των εξαιρετικών ερμηνειών των Mathieu Amalric και Emmanuelle Seigner. Ο Amalric μετατρέπεται σε ένα χιουμοριστικά υπερεκτεθειμένο σχεδόν γελοίο alter ego του Polanski που τον μεταφέρει μόνιμα στην σκηνή και στην οθόνη. Η Seigner, η οποία είναι και η σύζυγος του σκηνοθέτη στη πραγματικότητα, έχει ίσως την καλύτερη ερμηνεία της καριέρας της και αυτό είναι ενοχλητικά ενδιαφέρον αν κανείς σκεφτεί πως μπορεί να φέρεται απόλυτα φυσικά ως Wanda. Με όλα αυτά τα στοιχεία ο Polanski δημιουργεί ένα συναρπαστικό και σχολαστικά λεπτομερές παιχνίδι μυαλού στο οποίο χειραγωγεί τόσο τους ηθοποιούς του όσο και τους θεατές του. Αλλάζοντας συνεχώς τους κανόνες ο σκηνοθέτης δίνει την αίσθηση πως ο καθένας μπορεί να εκμεταλλευτεί τον άλλο με την προϋπόθεση πάντα να μη μένεις ποτέ από κάτω σε αυτή την αδιάλειπτη αλληλουχία εξουσιών, εκτός αν το απολαμβάνεις.

Τελικά Η Αφροδίτη με τη Γούνα μπορεί να είναι ταυτόχρονα ένα παιχνίδι του Polanski, μία άσκηση ύφους στην οξυδέρκεια του στο να μεταφέρει το θέατρο στον κινηματογράφο, ένα προσωπικό στοίχημα του ίδιου να βγάλει γλώσσα στους επικριτές του, μία ανανεωμένα βερμπαλιστική σαδομαζοχιστική εμπειρία, μία αρπαχτή για τους κρυφούς ηδονοβλεψίες που θέλουν να δουν μία φεστιβαλική ταινία που δεν ντρέπεται να πάει πίσω από τις σκανδαλώδεις κλειδαρότρυπες, ένα ονειρικό ταξίδι ενδόμυχων επιθυμιών ή μία εξαιρετική φάρσα σε όσους παίρνουν το σεξ περισσότερο σοβαρά από όσο πρέπει. Μπορεί όμως και να μην είναι τίποτα από όλα αυτά καθώς από τη στιγμή που μπαίνεις σε ένα παιχνίδι εξουσίας δεν είσαι ποτέ σίγουρος που και πότε πραγματικά αυτό τελειώνει, σου αρκεί να γνωρίζεις ποιος κρατά το μαστίγιο.