Krugovi (Κύκλοι, 2013)

Ο σύγχρονος Σέρβικος κινηματογράφος προσπαθεί τα τελευταία χρόνια να αποστασιοποιηθεί θεματικά από τον εμφύλιο πόλεμο. Σε ένα μεγάλο βαθμό αυτό έχει επιτευχθεί με σημαντικές ταινίες και δημιουργούς που έχουν ξεχωρίσει. Σε αυτή την κατηγορία συγκαταλέγεται και ο Srdan Golubovic που είχε γίνει γνωστός με το neo-noir του Klopka (Η Παγίδα, 2007). Μετά από μία απουσία πέντε ετών ο Golubovic επιστρέφει με την ταινία Krugovi (Κύκλοι, 2013) με την οποία εξετάζει για πρώτη φορά τις συνέπειες του εμφυλίου υπό μία άλλη οπτική. Η ταινία συμμετείχε στο Forum του 63ου Φεστιβάλ του Βερολίνου και κέρδισε το βραβείο Καλύτερης Ταινίας στο 19ο Φεστιβάλ του Σαράγιεβο.

Η ιστορία ξεκινά το 1993 στη μικρή πόλη Trebinje της νότιας Βοσνίας εν μέσω του πολέμου. Ο Marko (Vuk Kostic) ένας Σέρβος στρατιώτης γίνεται μάρτυρας της βίαιης επίθεσης για ασήμαντη αφορμή στον μουσουλμάνο περιπτερά Haris (Leon Lucev) από τρεις συμπολεμιστές του. Ο Marko αποφασίζει να παρέμβει και να τον σώσει αλλά θα πληρώσει με τη ζωή του αυτή την πράξη. Ο φίλος του Nebojsa (Nebojsa Glogovac) δεν θα προλάβει να αντιδράσει. Η ιστορία συνεχίζεται το 2005 και μία σειρά τυχαίων γεγονότων θα φανερώσει πως ο Marko δεν έχει ξεχαστεί. Ο Haris που ζει στη Γερμανία προσπαθεί να βοηθήσει την τότε φίλη του Marko από τον βίαιο σύζυγό της. Ο Ranko (Aleksandar Bercek), πατέρας του Marko, θέλει να αναστηλώσει μία εκκλησία στην Trebinje και δέχεται ως εργάτη τον γιο ενός από τους δολοφόνους του γιου του. Τέλος ο Nebojsa είναι χειρούργος στο Βελιγράδι και πρέπει να σώσει τη ζωή ενός από τους δολοφόνους του φίλου του. Δώδεκα χρόνια μετά και ενώ οι ήρωες της ιστορίας έχουν αφήσει πίσω τον πόλεμο έρχονται πάλι αντιμέτωποι με το κοινό παρελθόν τους.

Οι Κύκλοι είναι ένα βραδυφλεγές κλειστό δράμα δυνατών χαρακτήρων και πολύ δύσκολων καταστάσεων. Ο Golubovic παίρνοντας ως αφορμή ένα πραγματικό γεγονός που συνέβη στη διάρκεια του πολέμου χτίζει γύρω από αυτό την ταινία του. Αν και ο Marko εμφανίζεται μόλις για μερικά λεπτά στην αρχή, η παρουσία του και κυρίως η ανιδιοτελής του πράξη είναι αυτή που στοιχειώνει ολόκληρη την ταινία και είναι ο μοναδικός λόγος της ύπαρξής της. Χωρίς την ηρωική πράξη του οι έξι βασικοί ήρωες πιθανόν να ήταν άγνωστοι μεταξύ τους. Έχουν όμως άρρηκτα δεθεί και τίποτα δεν θα μπορέσει να σπάσει αυτούς τους δεσμούς οι οποίοι έχουν ήδη κληροδοτηθεί και στις επόμενες γενιές. Έτσι μεταφέρεται ένα πιο γενικό και βαθύτερο κοινωνικό πρόβλημα. Ο αρχικός διχασμός του πολέμου, που ήταν άλλωστε και το βασικό αίτιο του τραγικού συμβάντος, μπορεί θεωρητικά να ανήκει στο παρελθόν και ίσως κάποιοι να έχουν καταφέρει και να τον ξεπεράσουν. Όμως είναι πρακτικά αδύνατον να μετρηθούν και να υπολογιστούν σε μία λογική βάση όλες οι επιπτώσεις και οι πληγές που άφησε πίσω του. Ειδικά δε όταν το ψυχολογικό αντίκτυπο είναι σχεδόν άγνωστος όρος αφού κάποιος κουβαλάει μία τέτοια απώλεια ως κάτι εντελώς δικό του, κάτι εντελώς προσωπικό και ίσως κρυφό.

Η απόφαση του Golubovic να ασχοληθεί με ένα τόσο λεπτό, ακόμα και για τον ίδιο, ζήτημα δείχνει επίσης και τις επιφανειακές ραγδαίες εξελίξεις στην Σέρβικη κοινωνία την τελευταία εικοσαετία. Εξωτερικά φαίνεται πως είναι μία κοινωνία που έχει ξεπεράσει τον πόλεμο και πλέον προχωρά αλλά αν παρατηρήσει κάποιος την προσεγμένη εξωστρέφεια παράλληλα βλέπει και το σκοτάδι που μένει πάντα στο εσωτερικό. Οι ήρωες των Κύκλων είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της γνώριμης Βαλκανικής ιδιοσυγκρασίας που τους επιτάσσει να θάβουν το παρελθόν που θέλουν να ξεχάσουν και να προσπαθούν να το ξορκίσουν με τις πράξεις τους σήμερα. Πιστεύουν πως αυτός είναι ο μόνος τρόπος ώστε να βγούνε από έναν αρχετυπικά μοιραίο κύκλο που μπήκαν χωρίς την θέλησή τους αλλά επίσης γνωρίζουν πως δεν θα τα καταφέρουν. Η μνήμη του Marko θα είναι το μόνο κίνητρο ώστε ο Haris να πρέπει να ανταποδώσει την βοήθεια ως εξιλέωση, ο Ranko να πρέπει να υπερβεί τον πόνο του και ο Nebojsa να πρέπει να βάλει το ηθικό καθήκον πάνω από το μίσος του. Είναι μία νέα δοκιμασία για τον καθένα τους. Ένας εσωτερικός αυτή τη φορά πόλεμος που πρέπει να ζήσουν ξανά και θα τους αναγκάσει να αναβιώσουν τις μνήμες τους ώστε να βρούνε την δύναμη που απαιτείται από τις νέες προκλήσεις. Άλλωστε εδώ και δώδεκα χρόνια έχουν αποδεχθεί την μοίρα τους, πως ανήκουν δηλαδή στον ίδιο κύκλο και είναι υποχρεωμένοι κάθε μέρα να θυμούνται όλα όσα θέλουν να ξεχάσουν.

Αν και η κεντρική ιδέα της ταινίας θα μπορούσε να εγείρει φιλοσοφικά ερωτήματα και να δώσει μία πιο θεωρητική προέκταση στην τραγωδία, αυτό δεν γίνεται. Ο Golubovic φέρνει όλο το ζήτημα σε πρώτο πρόσωπο και στις σκιές-ανθρώπους που άφησε πίσω μία τραγική-ηρωική στιγμή. Οι Κύκλοι δεν είναι ο κατάλληλος χώρος για να λυθούν τα ιστορικά ζητήματα του πολέμου αλλά για να απεικονιστούν με σκληρό ρεαλισμό οι άγνωστες επιπτώσεις του. Άλλωστε παρά το γεγονός πως η πλοκή τοποθετείται σε συγκεκριμένο σημείο χρονικά και γεωγραφικά, η ιστορία θα μπορούσε να εξελιχθεί στον ίδιο βαθμό οπουδήποτε αλλού και με διαφορετικούς πρωταγωνιστές. Επίσης δεν μπορεί να δοθεί μία ξεκάθαρη απάντηση στο αν μία ηρωική πράξη έχει νόημα ή όχι. Όπως χαρακτηριστικά αναρωτιέται ο πατέρας του Marko μπορεί ο γιος του να σκοτώθηκε μάταια ή μπορεί και ο θάνατος του να τάραξε τις ζωές τους όπως όταν ρίχνεις μία πέτρα στο νερό και εμφανίζονται Κύκλοι που σιγά σιγά εξαπλώνονται.

Οι Κύκλοι είναι μία ταινία εξιλέωσης για όλους και περισσότερο για τον ίδιο τον Golubovic μιας και ο ίδιος σπούδαζε στο Βελιγράδι στη διάρκεια του πολέμου και δεν μπόρεσε να κάνει κάτι τότε για να αντιδράσει. Έχοντας ως έμπνευση την μόνη ίσως θετική ιστορία από όλες όσες είχε ακούσει ξορκίζει σήμερα και ο ίδιος τις δικές του ενοχές από το παρελθόν.