El Chacal de Nahueltoro (1969)

ΟΝέος Χιλιανός Κινηματογράφος άρχισε να δημιουργείται στα μέσα της δεκαετίας του 1960, έχοντας κύριους εκφραστές του τους Raúl Ruiz, Miguel Littín, Helvio Soto και ο Patricio Guzmán. Η περίοδος που αναπτύχθηκε αυτός ο νέος κινηματογράφος είχε χαρακτηριστεί από έντονες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές στην Χιλή, αλλά και ευρύτερα στην Νότια Αμερική. Οι κινηματογραφιστές προσπαθούσαν να καλύψουν το κενό που υπήρχε ως τότε, γυρίζοντας ταινίες με κεντρικούς ήρωες τους πραγματικούς ανθρώπους και βασισμένες στις αλλαγές που βίωναν. Το κίνημα σταμάτησε απότομα το 1973 με την δικτατορία του Pinochet και αφού τα περισσότερα μέλη του είχαν εξοριστεί. Ο Miguel Littín έκανε το ντεμπούτο του το 1969, με την ταινία El Chacal de Nahueltoro (Jackal of Nahueltoro) και αποτέλεσε, κατά γενική ομολογία, μία από τις καλύτερες ταινίες στην ιστορία του Χιλιανού κινηματογράφου. Μετά την εκλογή του Salvador Allende το 1970, ο Littín ανέλαβε διευθυντής της κρατικής Chile Films, γυρίζοντας κυρίως ρεπορτάζ. Η ταινία διαγωνίστηκε στο 20^ο Φεστιβάλ Βερολίνου και κέρδισε το βραβείο OCIC.

Το El Chacal de Nahueltoro βασίζεται στην αληθινή ιστορία του Jose del Carmen Valenzuela Torres, ενός δολοφόνου που έδρασε στις αρχές του 60 στην αγροτική περιοχή του Nahueltoro. Η ταινία ξεκινά λίγο μετά τη σύλληψη του, και ο Valenzuela (Nelson Villagra) αφηγείται τη ζωή του από τα παιδικά του χρόνια. Εξηγεί πως κατέληξε φτωχός και αγράμματος και η μόνη του επιλογή ήταν να γίνει αγρότης κάνοντας θελήματα και ζώντας από ευκαιριακές εργασίες. Μέχρι που έγινε γνωστός σε όλη τη χώρα καθώς σκότωσε με βίαιο τρόπο την τότε του συμβία, Rosa (Shenda Román) και τις 5 κόρες της, ανάμεσα τους και ένα μωρό μερικών μηνών. Η ταινία παρακολουθεί επίσης την δίκη του, χρησιμοποιώντας τα πρακτικά της, και δείχνει την ζωή του κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του. Στη φυλακή ο Jose μαθαίνει να γράφει και να διαβάζει ενώ παράλληλα γίνεται και τεχνίτης στη κατασκευή κιθάρων. Μαζί με τις γνώσεις που αποκτά, ο Jose γίνεται θρήσκος, ασπάζεται τον καθολικισμό και πηγαίνει στην εκκλησία. Παρά τις προσπάθειες του για να αποφευχθεί η θανατική ποινή, στο τέλος οδηγείται στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Ο Littín σκηνοθετικά, δείχνει καθαρά επηρεασμένος από τον Ιταλικό Νεορεαλισμό, και προσπαθεί να δημιουργήσει το δικό του Ladri di biciclette με 20 χρόνια διαφορά. Η τεχνική της ταινίας είναι ένας συνδυασμός δύο διαφορετικών ειδών, καθώς ακολουθείται κυρίως μια ντοκουμενταρίστικη αισθητική ενώ δεν λείπει και η περισσότερο αφηγηματική προσέγγιση. Για το πρώτο μέρος ο Littín προσπάθησε να είναι όσο το δυνατόν πιο πιστός στα γεγονότα όπως αυτά συνέβησαν, γι’ αυτό το λόγο γύρισε τις σκηνές στα ίδια μέρη όπου και έγιναν οι φόνοι. Επίσης χρησιμοποίησε φυσικό ήχο και κινήθηκε όσο πιο ρεαλιστικά γινόταν με την κάμερα στο χέρι. Ο ρεαλισμός γίνεται αρκετά σκληρός και πειστικός στις σκηνές των φόνων, για τις οποίες ακολουθούνται πιστά οι περιγραφές που είχε δώσει ο ίδιος ο Valenzuela. Το δεύτερο μισό ακολουθείται ίσως μια πιο συντηρητική σκηνοθεσία αλλά καταφέρνει να παραμένει πιστή στον ρεαλισμό που ο Littín θέλει να αποδώσει. Παρακολουθεί από κοντά τη ζωή του Jose στη φυλακή και την σταδιακή του μετατροπή από άξεστο και αγράμματο παρία σε ένα άξιο μέλος της κοινωνίας. Κάνοντας χρήση του ρεπορτάζ και των συνεντεύξεων, παρουσιάζεται όλη η διαδικασία της δίκης αλλά και της προετοιμασίας της εκτέλεσης.

Ένα από τα βασικά πιστεύω των νέων Χιλιανών κινηματογραφιστών, ήταν πως ο κινηματογράφος πρέπει να αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο στην επαναστατική συνείδηση του λαού, και ο Littín ακολουθεί πιστά αυτή την ιδέα. Μέσω του σεναρίου του, δεν φοβάται να κάνει άμεση κριτική τόσο στην κοινωνική αναλγησία της εποχής όσο και στην κυβέρνηση και στη θρησκεία. Παρουσιάζει τους λόγους που μία, θεωρητικά ευνομούμενη, κοινωνία οδηγεί τα μέλη της στην περιθωριοποίηση με αποτέλεσμα να μην έχουν καμία επιλογή στη ζωή, όπως συνέβη και στον ήρωα. Παράλληλα στιγματίζει την υποκρισία της ίδιας κοινωνίας, που προσπαθεί να επανεντάξει στους κόλπους της, τα ήδη περιθωριοποιημένα στοιχεία όταν πλέον δεν της είναι απαραίτητα. Είναι ενδεικτικό πως ο σωφρονισμός του Jose διαρκεί ακριβώς όσο χρειάζεται για να μετανιώσει και να κατηγορήσει τον εαυτό του και μόνο για τις πράξεις του. Κανείς δεν προσπαθεί ουσιαστικά να βρει τα αίτια των φόνων και απλά δέχονται το αποτέλεσμα τους. Το δικαστικό σύστημα αποφασίζει να τον επιμορφώσει επιφανειακά και για όσο χρόνο χρειάζεται για να εξυπηρετηθεί το ίδιο. Η γραφή και ανάγνωση που μαθαίνει ο Jose είναι η άκρως απαραίτητη ώστε να μπορεί να υπογράψει μόνος του το πιστοποιητικό του θανάτου του. Επίσης η εκκλησία, που ανήκει στην ίδια κοινωνία οφείλει να τον προσηλυτίσει, έτσι ώστε να μπορέσει να ζητήσει συγχώρεση πριν τον θάνατο αλλά και να μην κρατήσει κακία από τους εκτελεστές του. Σαφώς ο Littín δεν είναι αντικειμενικός και σίγουρα η κριτική που ασκεί έχει βάση σε όλα όσα βιώνει και ο ίδιος μέσα στη χώρα του. Μία κοινωνία που δεν θέλει να δώσει ουσιαστικές ευκαιρίες αλλά έχει την απαίτηση οι πολίτες της να ακολουθούν πιστά τους κανόνες της.

Σίγουρα μία από τις πιο ενδιαφέρουσες πολιτικές ταινίες στον κινηματογράφο της Χιλής αλλά και γενικότερα της Νοτίου Αμερικής, το El Chacal de Nahueltoro αποτελεί ένα από τα πρώτα δείγματα των αλλαγών που επέφερε το τέλος της δεκαετίας του 60. Όλη η ταινία θα μπορούσε να συνοψιστεί στην φράση του ίδιου του σκηνοθέτη «Η Χιλιανή κοινωνία σε εξανθρωπίζει με σκοπό να σε καταστρέψει».